Πανεπιστημιακή ανασκαφή Βρυοκάστρου Κύθνου 2023

  • Εικ. 1. Αεροφωτογραφία της ακρόπολης της αρχαίας Κύθνου από τα Βορειοδυτικά. Σε πρώτο πλάνο το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
    Εικ. 1. Αεροφωτογραφία της ακρόπολης της αρχαίας Κύθνου από τα Βορειοδυτικά. Σε πρώτο πλάνο το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 2α. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης από τα Ανατολικά. Σε πρώτο πλάνο, δεξιά, ο ναός (Κτίριο 4), αριστερά το επίμηκες Κτίριο 3, στο μέσον το Κτίριο 5, στο μέσον, στο βάθος, το Κτίριο 6 (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν). Εικ. 2β. Αεροφωτογραφία του Κτιρίου 3 μετά το πέρας της ανασκαφής από τα Βορειοδυτικά (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
    Εικ. 2α. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης από τα Ανατολικά. Σε πρώτο πλάνο, δεξιά, ο ναός (Κτίριο 4), αριστερά το επίμηκες Κτίριο 3, στο μέσον το Κτίριο 5, στο μέσον, στο βάθος, το Κτίριο 6 (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν). Εικ. 2β. Αεροφωτογραφία του Κτιρίου 3 μετά το πέρας της ανασκαφής από τα Βορειοδυτικά (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 3. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
    Εικ. 3. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 4. Πήλινα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου).
    Εικ. 4. Πήλινα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου).
  • Εικ. 5α. Διάφορα ειδώλια γυναικείων μορφών. Εικ. 5β. Διάφορα ειδώλια ανδρικών μορφών. Εικ. 5γ. Ιστάμενα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου) και κορασίδων, και άλλα ειδώλια. Εικ. 5δ. Ειδώλια ζώων (χοιρίδια, χελώνες, λέοντες, κριοί, πτηνά, τζίτζικι [πάνω δεξιά] κ.ά.).
    Εικ. 5α. Διάφορα ειδώλια γυναικείων μορφών. Εικ. 5β. Διάφορα ειδώλια ανδρικών μορφών. Εικ. 5γ. Ιστάμενα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου) και κορασίδων, και άλλα ειδώλια. Εικ. 5δ. Ειδώλια ζώων (χοιρίδια, χελώνες, λέοντες, κριοί, πτηνά, τζίτζικι [πάνω δεξιά] κ.ά.).
  • Εικ. 6α. Πήλινοι λύχνοι κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Εικ. 6β. Θραύσματα πολύμυξων τελετουργικών φωτιστικών σκευών. Εικ. 6γ. Μαρμάρινος τρίμυξος λύχνος.
    Εικ. 6α. Πήλινοι λύχνοι κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Εικ. 6β. Θραύσματα πολύμυξων τελετουργικών φωτιστικών σκευών. Εικ. 6γ. Μαρμάρινος τρίμυξος λύχνος.
  • Εικ. 7α. Θραύσματα αρχαϊκών και κλασικών μελανόμορφων αγγείων και μετάλλιο ανάγλυφου σκύφου (μέσον δεξιά). Εικ. 7β. Διάφορα μαρμάρινα, υάλινα και μετάλλινα αναθήματα. Εικ. 7γ. Αλαβάστρινο αγγείο.
    Εικ. 7α. Θραύσματα αρχαϊκών και κλασικών μελανόμορφων αγγείων και μετάλλιο ανάγλυφου σκύφου (μέσον δεξιά). Εικ. 7β. Διάφορα μαρμάρινα, υάλινα και μετάλλινα αναθήματα. Εικ. 7γ. Αλαβάστρινο αγγείο.
  • Εικ. 8. Graffiti πάνω σε τελετουργικά αγγεία πόσης από το εσωτερικό του Κτιρίων 3 στα οποία αναγράφονται τα ονόματα των λατρευόμενων θεοτήτων (Δήμητρα και Κόρη).
    Εικ. 8. Graffiti πάνω σε τελετουργικά αγγεία πόσης από το εσωτερικό του Κτιρίων 3 στα οποία αναγράφονται τα ονόματα των λατρευόμενων θεοτήτων (Δήμητρα και Κόρη).
  • Εικ. 9. Οστά (και γνάθοι) μικρών χοίρων.
    Εικ. 9. Οστά (και γνάθοι) μικρών χοίρων.
  • Εικ. 10α. Τοποθέτηση ξύλινων ενημερωτικών πινακίδων στον αρχαιολογικό χώρο του Βρυοκάστρου. Εικ. 10β. QR Code τοποθετημένος στην πόρτα του κελιού στην κορυφή της ακροπόλεως. Εικ. 10γ. Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας 2023.
    Εικ. 10α. Τοποθέτηση ξύλινων ενημερωτικών πινακίδων στον αρχαιολογικό χώρο του Βρυοκάστρου. Εικ. 10β. QR Code τοποθετημένος στην πόρτα του κελιού στην κορυφή της ακροπόλεως. Εικ. 10γ. Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας 2023.
  • Εικ. 1. Αεροφωτογραφία της ακρόπολης της αρχαίας Κύθνου από τα Βορειοδυτικά. Σε πρώτο πλάνο το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 2α. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης από τα Ανατολικά. Σε πρώτο πλάνο, δεξιά, ο ναός (Κτίριο 4), αριστερά το επίμηκες Κτίριο 3, στο μέσον το Κτίριο 5, στο μέσον, στο βάθος, το Κτίριο 6 (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν). Εικ. 2β. Αεροφωτογραφία του Κτιρίου 3 μετά το πέρας της ανασκαφής από τα Βορειοδυτικά (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 3. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και Κόρης (φωτ. Α. Μαζαράκης Αινιάν).
  • Εικ. 4. Πήλινα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου).
  • Εικ. 5α. Διάφορα ειδώλια γυναικείων μορφών. Εικ. 5β. Διάφορα ειδώλια ανδρικών μορφών. Εικ. 5γ. Ιστάμενα ειδώλια αγοριών του τύπου με «σκόλλυ» (πλεξίδα μετώπου) και κορασίδων, και άλλα ειδώλια. Εικ. 5δ. Ειδώλια ζώων (χοιρίδια, χελώνες, λέοντες, κριοί, πτηνά, τζίτζικι [πάνω δεξιά] κ.ά.).
  • Εικ. 6α. Πήλινοι λύχνοι κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Εικ. 6β. Θραύσματα πολύμυξων τελετουργικών φωτιστικών σκευών. Εικ. 6γ. Μαρμάρινος τρίμυξος λύχνος.
  • Εικ. 7α. Θραύσματα αρχαϊκών και κλασικών μελανόμορφων αγγείων και μετάλλιο ανάγλυφου σκύφου (μέσον δεξιά). Εικ. 7β. Διάφορα μαρμάρινα, υάλινα και μετάλλινα αναθήματα. Εικ. 7γ. Αλαβάστρινο αγγείο.
  • Εικ. 8. Graffiti πάνω σε τελετουργικά αγγεία πόσης από το εσωτερικό του Κτιρίων 3 στα οποία αναγράφονται τα ονόματα των λατρευόμενων θεοτήτων (Δήμητρα και Κόρη).
  • Εικ. 9. Οστά (και γνάθοι) μικρών χοίρων.
  • Εικ. 10α. Τοποθέτηση ξύλινων ενημερωτικών πινακίδων στον αρχαιολογικό χώρο του Βρυοκάστρου. Εικ. 10β. QR Code τοποθετημένος στην πόρτα του κελιού στην κορυφή της ακροπόλεως. Εικ. 10γ. Τα μέλη της ερευνητικής ομάδας 2023.

Η φετινή ανασκαφική έρευνα της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης της Κύθνου (σημερινό «Βρυόκαστρο»), συνεργατικό πρόγραμμα του Τομέα Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του ΥΠ.ΠΟ.Α. πραγματοποιήθηκε από 26 Ιουνίου - 22 Ιουλίου 2023. Υπενθυμίζεται ότι η πόλη της Κύθνου κατοικήθηκε αδιάκοπα από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. 

Tο Βόρειο τμήμα του πλατώματος της ακρόπολης καταλαμβάνει ιερό, το οποίο ταυτίζεται με βεβαιότητα με ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (εικ. 1-3). Το διμερές Κτίριο 4, διαστάσεων 7,50 Χ 5,70 μ., ταυτίζεται με ναό, των κλασικών χρόνων, αναμφίβολα της Δήμητρας. Ανάμεσα στο ναό αυτό και το επίμηκες Κτίριο 3 Νοτιότερα, παρεμβάλλονται δύο σχεδόν τετράγωνα μικρά οικοδομήματα, 5 και 6, με αντικρυστές εισόδους (βλ. εικ. 4). Το Κτίριο 5 (βλ. εικ. 4), μάλλον ταυτίζεται και αυτό με δεύτερο μικρότερο ναό (διαστ. 3,80 Χ 3,30 μ.), ίσως αφιερωμένο στην Κόρη. Το φροντισμένο πλακόστρωτο δάπεδο στο στενό διάδρομο ανάμεσα στα Κτίρια 4 και 5, υποδηλώνει ότι τα δύο αυτά οικοδομήματα ήταν ταυτόχρονα σε χρήση. Φέτος πραγματοποιήθηκαν συμπληρωματικές εργασίες εξωτερικά και Δυτικά του Δυτικού Κτιρίου 6 (διαστ. 4,85 Χ 4,25 μ., εικ. 4). Το εσωτερικό του διαμορφώνεται εσωτερικά σε τουλάχιστον τρία επίπεδα. Φαίνεται ότι εδώ βρισκόταν αρχικά η κύρια βαθμιδωτή πρόσβαση στο τέμενος, η οποία καταργήθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και ενσωματώθηκε στο Κτίριο 6, που φαίνεται ότι είναι το υστερότερο του ιερού.

Οι ανασκαφικές εργασίες επικεντρώθηκαν φέτος στο Κτίριο 3, μήκους 21 και πλάτους 8,50 μέτρων. Χαρακτηρίζεται από τραπεζιόσχημη τοιχοποιία και διαθέτει μνημειώδη είσοδο στο μέσον του επιμήκη Βόρειου τοίχου (βλ. εικ. 4). Ολοκληρώθηκε η ανασκαφική έρευνα στο εσωτερικό του κτιρίου, ενώ πραγματοποιήθηκε και τομή στη ΒΔ του γωνία. Είναι αξιοσημείωτο ότι το μεγαλύτερο μέρος των αναθημάτων του ιερού προέρχεται από τις επιχώσεις εγκατάλειψης του εν λόγω οικοδομήματος (εικ. 4). Μάλιστα η πυκνότητα των αναθημάτων που ήταν διάσπαρτα κυρίως στο κεντρικό και Ανατολικό τμήμα του οικοδομήματος οδηγούν στην υπόθεση ότι κάποια στιγμή αυτό έπαψε να λειτουργεί και, όπως και ο παρακείμενος αύλειος χώρος ανάμεσα στα Κτίρια 3 και 5, μετατράπηκε σε έναν εκτεταμένο «αποθέτη». Στο Ανατολικό τμήμα του κτιρίου αποκαλύφθηκαν μια σειρά από οδοντωτές εσοχές του φυσικού βράχου, που ορίζονται από τοιχάρια, που φαίνεται ότι διαμόρφωναν χώρους και «θήκες» για την φύλαξη και απόθεση αναθημάτων, καθώς στις περιοχές αυτές υπήρχε έντονη συγκέντρωση ευρημάτων όλων των κατηγοριών. Στο Ανατολικό τμήμα του κτιρίου αποκαλύφθηκε πλήρως η λίθινη πεταλόσχημη εσχάρα, διαστ. περ. 2,50 Χ  2 μ., (εικ. 4) πλήρης με στάχτη και διάσπαρτες πυρακτωμένες πλίθρες και με αρκετά καμένα οστά ζώων. Η όλη διαμόρφωση εδώ δημιουργεί αμφιβολίες για το αν το τμήμα αυτό του οικοδομήματος ήταν στεγασμένο.

Η ακριβής χρήση και η χρονολόγηση όλων των αποκαλυφθέντων οικοδομημάτων θα προσδιοριστεί όταν θα ολοκληρωθεί η μελέτη των ευρημάτων και των ανασκαφικών δεδομένων. Ωστόσο, η εύρεση φέτος στη βάση του Βόρειου τοίχου του Κτιρίου 3 ενός χάλκινου ελληνιστικού νομίσματος ενισχύει την υπόθεση ότι αυτό οικοδομήθηκε εκείνα τα χρόνια. Ενδέχεται ωστόσο οι οδοντωτές κόγχες, ίσως και η εσχάρα, να ήταν σε λειτουργία ήδη από τα αρχαϊκά-κλασικά χρόνια.

Η έρευνα του εσωτερικού του Κτιρίου 3 έφερε στο φως και πάλι πολλές εκατοντάδες πήλινα αρχαϊκά-ελληνιστικά ειδώλια (τα ακέραια ή σχεδόν ακέραια ξεπέρασαν τα 1000), γυναικεία, εικ. 5α, ανδρικά (ιδιαίτερα ηθοποιών και συμποσιαστών, ερμαϊκές στήλες), εικ. 5β, και παιδικά, εικ. 5γ, ειδώλια ζώων (χοιρίδια, χελώνες, λέοντες, κριοί, πτηνά, άλογα), εικ. 5δ, κ.ά.. Συλλέχτηκαν επίσης εξίσου πολλοί λύχνοι αρχαϊκών-ρωμαϊκών χρόνων (εικ. 6α) και πολύμυξα τελετουργικά φωτιστικά σκεύη (εικ. 6β), καθώς και ακέραιος τρίμυξος μαρμάρινος λύχνος (εικ. 6γ). Στα αναθήματα συγκαταλέγονται δακτυλιόσχημοι «κέρνοι» με επίθετα μικρογραφικά αγγεία, πλήθος επίθετων μικρογραφικών υδριών που έχουν αποκολληθεί από τελετουργικά σκεύη, αρκετά θραύσματα εισαγμένων Ελευσινιακών κέρνων, εξαιρετικής ποιότητας κεραμεική (εικ. 7α), κυρίως Αττική μελανόμορφη και ερυθρόμορφη (υδρίες, κάλπεις κλπ.), αλλά και άλλων εργαστηριακών κέντρων (Κορινθιακά, Κυκλαδικά και Ανατολικού Αιγαίου). Στα αναθήματα συγκαταλέγονται και ορισμένα τμήματα μαρμάρινων γλυπτών, χάλκινα (εικ. 7β), οστέινα, και υάλινα κοσμήματα, μαρμάρινα (φιάλες, πυξίδες) και αλαβάστρινα αγγεία (εικ. 7γ), κ.ά.

Αρκετά αγγεία πόσεως, κυρίως ρωμαϊκών χρόνων, προερχόμενα τόσο από το εσωτερικό του ναού (Κτιρίου 4), όσο και από τις διάφορες επιχώσεις εντός του Κτιρίου 3 και από τον «αποθέτη», ταυτίζονται ως τελετουργικά καθώς έχουν επιγραφές που χαράχθηκαν πριν την όπτηση και αποτελούν αφιερώματα γυναικών, ενώ επιβεβαιώνουν ότι το ιερό ήταν αφιερωμένο στη λατρεία τόσο της Δήμητρας όσο και της Κόρης. Φέτος βρέθηκαν αρκετά ακόμη ενεπίγραφα  θραύσματα (εικ. 8). Ως προς το τελετουργικό της λατρείας, σημαντική είναι η εύρεση πολλών οστών ζώων, κυρίως από χοιρίδια έως έξι μηνών (εικ. 9).

Τέλος, φέτος τοποθετήθηκαν ξύλινες πινακίδες (εικ. 10α) και ενημερωτική σήμανση σε μορφή QR Codes (εικ. 10β) στο Βρυόκαστρο για να διευκολύνουν τους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου που αυξάνονται κάθε χρόνοι, ιδιαίτερα μετά τα εγκαίνια του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου στη Χώρα.

Το πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα στο Βρυόκαστρο Κύθνου (20­­21-2025) διενεργείται υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Αλεξάνδρου Μαζαράκη Αινιάνος και του Εφόρου Αρχαιοτήτων Δρος Δημήτρη Αθανασούλη. Οι έρευνες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της ΕΦΑ Κυκλάδων, στηρίζονται επίσης από τη ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, το Δήμο Κύθνου, το Σύλλογο Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Κύθνου, τον καπετάνιο του πλοίου «ΜΑΡΜΑΡΙ», και κυρίως τον γενναιόδωρο χορηγό του ανασκαφικού προγράμματος, κ. Θανάση Μαρτίνο. Την διεπιστημονική ερευνητική ομάδα πλαισίωσαν και φέτος 15 φοιτήτριες και φοιτητές της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Θεσσαλίας, καθώς και των πανεπιστημίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Ιωαννίνων (εικ. 10γ). Το συντονισμό των εργασιών στην αρχαιολογική αποθήκη είχε η υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Ευαγγελία Κολοφωτιά.

Δελτίο Τύπου
Κοινωνικός Ρόλος